Laudatio auf Jan Cornelius

Dat weer 1977. Ik studeer an de Uni in Hamborg Düütsch un Engelsch, wull Schoolmester warrn. För een Johr bün ik denn na England gahn. Na dor, woneem de Touristen nich henkaamt – na den Noordoosten, also Newcastle un Durham. Jeden Freedagavend klemm sik mien Fründ Adrian sien Gitarr ünner’n Arm un wi trocken los. Dör de Pubs, wo jeedeen, de dor Lust to harr, 2 oder 3 Leder spelen kunn. Dor heff ik eerst richtig Engelsch lehrt – de Spraak, un woans de Lüüd dor ticken doot. Adrian much dat geern: Mit anner Lüüd in’t Snacken kamen, ok mit Lüüd tohoop Musik maken un jüm dorbi wat afkieken.

Nu weer ja in Düütschland ok jüst de Folk-Musik in Gang kamen – mit Zupfgeigenhansel mit düütsche Volksmusik, mit demokraatsche Volksleder vun Hein un Os. Oder Hannes Wader, de ok mit plattdüütsche Stücken rutkeem – Leder vun dat Stück Land, woneem du to Huus büst, woneem du de Minschen kennen deist un dat Land dien Land is. Vundaag seggt wi dor woll Identität to. 1976 is Helmut Debus ut de Wersermasch mit sien eerste LP rutkamen. Un de heet: Wo ik herkam.

Man hier in England keem noch wat bavento: Hier leep dat dör’nanner mit de Traditschoon un den neen Klang. De Gitarr kunnst du hören oder de Vigelien oder de Tin Whistle. Man denn ok den ganzen Schandudel mit elektrische Verstärker un Beat-Rhythmus. Steeleye Span hebbt ut den Traditional „All around my hat“ en Stück Rock-Musik maakt. Ut Newcastle – also dicht bi mi bi – weer de Grupp Lindisfarne. Un wenn ik de ehr Leed „Fog on the Tyne“ hören dee, denn heff ik dor Noorddüütschland ruthöört: Wenn de Daak dat Water hoochtreckt – wat dat nu de Elv is, de Werser oder de Eems.

Adrian harr en Repertoire mit söss oder acht Stücken. Bi mi bavenan stünn „Skyscraper Wean“ – en Leed in de Regionalspraak Lowland Scots. De Familie is in en Hoochhuus ümtrocken, un dat Kind kriggt nu een Mahltiet den Dag weniger – wo doch dat Botterbroot, dat Mudder ut’t Finster smitt, ünnen gor nich ankamen kann: De Schangs is 1 to 99. Sozialkritik an uns Tiet, infungen mit Plie un Ironie:

O ye cannae fling pieces oot a twenty-story flat,
seven-hundred hungry weans will testify to that,
If it’s butter, cheese or jeely, if the breid is plain or pan,
The odds against it reaching earth are ninety-nine to one.

Leve Lüüd, ik bün in mien Leven woll in 30 oder 50 Jury-Sitten ween. Man noch nienich in so’n kotte Verhandlung as düt Johr an’n 18. März.

Egentlich is dat ja so: 5 bet 10 Namen liggt op’n Disch. All warrt se enkelt dörsnackt, un wenn dat goot löppt, denn tekent sik dor pö a pö wat af. Man denn büst dor noch lang nich mit dör. Denn een stinkert jümmers gegenan. En annern weet dat beter. Noch een annern will mit Gewalt sien Fründ dörbringen, de hett dat doch siet Johren al verdeent.

Man düt Mal: Nix dorvun. De Jury – mit mi dorbi weren Grietje Kammler, Carl-Heinz Dirks un vun amtswegen de Börgmester vun Leer, Claus-Peter Horst – de Jury weer sik enig un harr den Priesdreger 2022 gau funnen.

Man ok dat mütt ik seggen, wo ik op den Wilhelmine Siefkes-Pries jümmers vun buten kieken do. Ik frei mi un ik wunner mi jedes Mal, wo vele gewichtige Namen, wo vele Arbeiten op den Disch kaamt un verhannelt warrt. Lyrik, Vertellen, Musik, Theater, man ok veel an Orts- un Regionalgeschicht. Dat wiest mi: Oostfreesland is en Kulturland. Un düt Kulturland leevt. Un dat hett vele Gesichter.

Man vun Oostfreesland will ik Se noch mal wedder mitnehmen na Durham un na den rugen Noord-Oosten vun England. Een Stück, dat mi as Finkwarder Jung 1977 düchtig an’t Hart gahn is, dat weer en Leed vun de Fischeree:

Wrap me up in me oilskin and jumper
no more on the docks I’ll be seen
just tell me old shipmates
I’m taking a trip, mates
and I’ll see you someday in Fiddler’s Green

Nu weet ik ja, dat de Finkwarder Fischer-Folklore besett is vun Lüüd as Gorch Fock un sien Broder Rudolf Kinau. Un mag ween, dat ik dorüm ok nich bigahn bün un dat Stück nich översett heff. Man ik harr mi dat fast vörnahmen: „Fiddler’s Green“ op Finkwarder Platt.

Goot teihn Johr müss ik töven, man denn op Mal weer dat Leed dor. Un nu höör sik dat so an:

Legg mi hen in mien Ööltüüch un Tröi an,
Ik stah nich mehr an d‘ Havenkant.
Vertell de oll Maten,
Ik hebb hör verlaten,
Ik bün up mien Reis na dat Vigelinland.

Dat Leed weer 1990 op en CD op, de „Neje Mörgen“ heet. Un wo vörn de Naam opstünn vun den Priesdreger 2022 vun den Wilhelmine-Siefkes-Pries: Jan Cornelius.

Ja, nu is’t endlich rut. Ik segg vun Harten Glückwunsch an Jan Cornelius.

As ik 1977 in England ünnerwegens weer, dor hett Jan Cornelius tohoop mit sien Broder Jürn anfungen mit Folk-Musik. Un siet de Tiet – dat heet: siet 45 Johren – is he dorbi bleven. Wi wüllt nich vun ole Tieden vertellen, wo dat nu al 20, 30 Johr her is, dat he för siene plattdüütsche Musik Loff un Ehr kregen hett: Den Keerlke-, den Bevensen- un ok den Heinrich-Schmidt-Barrien-Pries.

Wo dat ut de Sicht vun 2022 op ankümmt, dat is: De Mann hett stüttig wiedermaakt. Bald kümmt sien twintigste Platt op’n Markt. He is jümmers noch dor, schrifft siene Texten, speelt siene Kunzerten. Un: He hett wat to seggen. De Minschen höört em to. Wenn een na mehr as veer Johrteihnten noch sien Publikum hett, denn hett he woll nix verkehrt maakt.

Man ok wenn wi hier vunavend Jan Cornelius fiert – kloor is: En ganze Reeg vun Lüüd hebbt dor jümehr Andeel an. Toeerst sien Broder Jürn, nich wegtodenken sien Fro Christine. Gerd Brandt hett em egaalweg to Siet stahn. Meist ewig is ok al Klaus Hagemann bi’t Musik-Maken mit bi, un siet vele Johren nu ok al Christa Ehrig mit Cello un Bass. Un dat gifft noch en Barg anner Lüüd – vele vun jüm sitt hier vunavend in düssen Saal. Üm dat düütlich to seggen: Se all sünd Jan Cornelius.

Den Grootdeel vun siene Texten hett Jan Cornelius sülvst schreven. Man vun Anfang an hett he ok Stücken vun anner Lüüd afnahmen, so vun Berend de Vries. To allereerst aver vun Wilhelmine Siefkes un Greta Schoon. So hett he dorför sorgt, dat de Poesie vun de beiden groten Dichterinnen ut Oostfreesland in’t 20. Johrhunnert, dat de in siene Leder op en heel egen Oort wiederleven köönt.

Vun sik sülvst seggt he ja: Ik bün Spöölmann in en Töverland ut Musik. Bün un bliev en Wulkenkieker, de na Stillte söcht. Ik bün em blots dree, veer mal kort mal över’n Weg lopen. Un dorüm heff ik in de verleden Weken anner Lüüd utfraagt, de em op jümehr Levensweg bemött sünd.

He is nich Jimi Hendrix. Un Bob Dylan is he ok nich. Wull he aver ok nie ween. Annerletzt heff ik in en Feernseh-Talk-Show en Künstler sehn, de wull mi verkloren: „Nee, dat heff ik fröher mal seggt, as ik noch Plan B weer. Dat gellt nu nich mehr. Nu bün ik dat Projekt Abrakadabra.“ Kiek – un jüst dat is Jan Cornelius nich. De is jümmers bi sik sülvst bleven. Nich mehr un nich weniger. Jümmers Jan Cornelius. Un dat is wat, wo een sik to verlaten kann.

Rainer Prüß, dat is 40 Johr her, dor hett he bi „Liederjan“ mitspeelt. För em weer dat en Tiet mit Tourneen, Feernsehn-Galas, Gullen Schallplatten. He seggt: „Jan un Jürn, de weren jümmers nett. Also echt, authentisch. De hebbt sik nich vördrängelt. Nee, de weren eenfach dor un hebbt Musik maakt. Un wi hebbt jüm in Oostfreesland besöcht un hebbt dor mit jüm boßelt.“ Un nu schickt he Di ut Flensborg to Dien Pries sien Book „Beten wat in Swatt und Witt vun Neihmaschien und Fensterkitt“.

En anner Folk-Muskant meen: „Jan Cornelius ist ein Mann der leisen Töne.“ Wat dor egentlich jümmers mit bi is, dat is en melancholischen Grundton. Un dat is jüst dat, wat vele Minschen in sien Musik söken doot: Dat Geföhl, dat in’t Leven nich allens rund löppt, dat een sik lever in sik sülvst trüchtrecken deit: Wo lang nu al will ik freei mi singen van d‘ Pien in d‘ Hart, de so vööl Kracht vertehrt.

Mi dücht Jan Cornelius will de Welt verstahn, will sik in ehr trechtfinnen. Will ok anner Lüüd en Weg wiesen, dat se den Kopp nich in den Sand steekt. Un dorüm will he sik – un uns – Moot maken:

Wenn du alltied blot sweevst
as de Dook over ’t Land
un noit lehrst flegen
as de Mööv over d’ Strand,
denn fallst du neet deep
un deist di neet sehr,
man süchst ok neet wied
as de Mööv over ’t Meer.

Jan Cornelius sülvst hett uns dat vörmaakt – mit siene eerste Solo-CD. Mit en groten Anloop wull he rin in’t ne’e Leven:

Dat is en Mörgen
en neje Mörgen,
dat is en Mörgen
as ik hum mag.

Un dat to en Melodie, de du ok na dree Daag nich wedder ut dien Kopp rutkriggst.

Wat aver höört nu för Jan Cornelius to düt Achterdiekland mit to? In Noord-Noordwest liggst du, mien Land – wo keen Boom piel na baven wassen deit. Wo du nich weetst: Höört dat Land to de See? Oder höört de See to dat Land? Wo dat Water un de Wind den Takt vun’t Leven vörgeevt.

Wenn de Wind de Pannen van’t Dack ofweiht
un dat Water van d‘ Eems over d‘ Diek bold sleit,
wenn de Lüü in Sörgen an d‘ Diekgatt stahn,
denn föhl ik, van hier kann’k noit neet gahn.

To den ewigen Wind höört as Minschenwark de Windmöhl dorto. Un de Möllers mit all de Geschichten: Dat Spreekwoord seggt: ‘Se wassen riek, nett as de Poggen achter de Diek.‘ Keen Wunner, dat Jan Cornelius tohoop mit Laway de CD „Windgesang“ in Gang bröcht hett. Dat weer akkraat vör 25 Johr.

He is ja sülvst in de Haog op de Welt kamen, glieks bi Nörden. Woneem de hööchste Möhl in heel Oostfreesland steiht. Laterhen is he denn in de Jemgumer Möhl trocken un hett dor en Reeg Johren in leevt.

De Möhl is veel mehr as en Funktions-Bo. De Möhl is ok Sinnbild för dat Mit’nanner vun twee Minschen: Du büst en Möhlen, ik bün de Wind. Wi willen sörgen, dat de Windmöhlen hollt.

Un denn gifft dat noch de modernen Windmöhlen. Um de wi jüst nu wedder so veel um snackt. De een meent, dat is dumm Tüüch, un de anner seggt, dat is ideologisch, man 1997 hett Jan Cornelius al sungen:

Disse Möhlens vandaag,
de laten nakend, kahl,
man kiek ik um mi to,
hebb’n wi en anner Wahl?

Gau to gau dreiht sük de Welt,
en Mallmöhlen up Loop,
blot de Sünn un de Wind
geven Hoop, geven Hoop.

To dat platte Land mit den ewigen Wind höört för Jan Cornelius aver ok dat Water: Bi mi to Huus, futt achter d‘ Diek, dor löppt dat Eemse Water. Un de Eems is so veel: Kinnertiet, Freeheit, de wille Natur. Un denn ok wedder: Kennteken dorför, dat sik in blots en poor Johrteihnten so gewaltig veel ännert hett: Vun en natüürlichen Waterloop hen na en Industrie-Waterstraat. Un so warrt ut dat Besinnen op de egen Kinnertiet mit Mal en Klaagleed, dat sik mit dat kollektive „Wi“ an de hele Minschenheit richten deit:

De Tied is hen, dat is vörbi,
man nix daarvan vergeten.
Wat wi vandaag doon, dat is dat,
waar d‘ Kinner uns an meten.

He kann dor ja gor nich gegenan. Man den Schoolmester kannst bi Jan Cornelius faken mit ruthören. He hett ja sülvst den Kurs för sien Leven fastleggt: He wull eerstmal Schoolmester ween – un an de twete Steed eerst steiht de Muskant, de Spöölmann. Un wenn düsse Welten tohoopkaamt, denn kaamt dor Kinner-Hits bi rut, as op de Kassett „Hopp Hopp Tirreltopp“ oder op de CD „Kandidel“.

För en goden Schoolmester höört dor vun Anfang an mit to, dat de Kinner sik rindrömen un rindenken köönt in anner Minschen ut anner Gegenden, ok mit en heel anner Kultur. Jan Cornelius hett mit dat allergröttste Vergnögen Karl May leest, vör allen de Touren vun Kara ben Nemsi dör dat Wüstenland:

Midden dör d‘ Sahara
riddt up sien Kamel
Hatschi-Hatschi-Aha
de Sand is fien un geel

Un hier warrt de Geschicht hoochaktuell. Wi kennt ja de Snackeree üm Pippi Langstrump un nu ok üm Karl May. In sien Lederbook schrifft Jan Cornelius to sien Leed „Hatschi-Hatschi-Aha“:

„In niederdeutschen Fachkreisen hat es um dieses Lied aufgeregte Diskussionen gegeben, inwieweit es eine Verunglimpfung bzw. klischeehafte Herabsetzung einer Volksgruppe darstellt und damit pädagogisch nicht zu verantworten sei.“

Wat lehrt uns dat? Plattdüütsch is al lang kene Schutzzone mehr – un dat is goot so. Dat heet denn aver ok: Wo de hoochdüütsche Diskussion koppheister geiht, dor klabastert de Saak bi de Plattdüütschen glieks achterher.

An Jan Cornelius siene Ledertexten kannst rutkennen: De Mann nimmt sien Spraak eernst. Un he kann allens op Platt utdrücken, wat em bewegen deit.

Annerletzt heff ik en Kinnerbook op Hooch un Platt in de Hand kregen, „Piepers Peerd proot Platt“ heet dat. Un dorför hett Jan Cornelius de plattdüütschen Texten trechtmaakt. Un wenn ik dat mit anner Tweespraken-Böker verglieken do, denn fallt glieks op: Op Platt heet dat faken anners as op Hooch: anner Wöör, anner Utdrück, anner Satzbo.

„Alle Tiere versammeln sich“ heet hier eben nich: „All Deren versammeln sik“. Man hier steiht: All Deren komen binanner.

Un so warrt ut „Ich will dich nicht in Frage stellen“ – Ik will di neet vör d‘ Kopp stöten. Un ut „Ich will das geklärt haben“ maakt he Ik will dat nu een för allemal to d‘ Welt uthebben.

Jan Cornelius böögt sik sien Platt nich na dat Hoochdüütsche trecht. Nee, he söcht so lang, bet dat he en Utdruck funnen hett, de so un nich anners vun de Minschen bruukt warrt. Un wenn Platt in hunnert Johr noch dor ween schall, denn is dat de eenzigste Weg. Denn Platt leevt nu mal vun all de Spraakbiller, de dat so eben nich op Hooch geven deit.

Leve Lüüd, in Oostfreesland mag Jan Cornelius mit dat Normaalste ween, wat een sik denken kann. Denn he is eenfach dor. För all de annern in de plattdüütsche Welt is he en groten Künstler, de weet, wat he kann, de aver ok weet, woneem he henhöört. Un dat siet 45 Johr.

Düsse Schoolmester un Muskant is de beste Botschafter, den sik Oostfreesland, den sik de Stadt Leer wünschen kann: för de plattdüütsche Spraak, för de Kultur, för de Levensoort.

Lehrt heff ik bi Jan Cornelius ok düt: Wenn wat scheef löppt, denn is dor de Busebeller an schuld. Also: Wenn ik Lüüd vun Belang vergeten heff – dat weer de Busebeller. Wenn ik en Handvull wichtigen Punkten weglaten heff – dat weer de Busebeller. Un wenn mien Platt nich na joon Mütz weer – ok dat hett de Busebeller maakt.