November: Kipp-Kapp-Kögel
Wat en Upregen! – Weken vördat de lüttje Wichterkes mit hör bunt Kipp-Kapp-Kögels bi d’ Padd wullen, satten se bi Moder an d’ Kökentafel un overleggden sük hör „Repertoire“ för Sünnermarten.
Jo neet de glieke Leder singen as de anner Kinner ut ’t Loog – un daarmit wurr de Utwahl ok al weer wat stuurder. Moder hulp hör so good as se kunn mit dat Inöven van dat old Leedgood.
Na `n Settje stunn dat „Programm“ dann ok fast. Anfangen wullen de Wichter mit en Leed van Georg van Jindelt, de hör Ootje al sungen harr: „Martinus Luther war ein Christ, ein glaubensstarker Mann, weil heute sein Geburtstag ist, zünd ich mein Lichtlein an...“ un dann dat Leed, de van Martin Luther sülvst herstammen deit: „Ein feste Burg ist unser Gott...“, daar sull Pastoor sük over freien. Un bi Tant Kea wullen se dann noch en Leedje up Platt singen: „Mit Kipp-Kapp-Kögel komen wi an, elk singt, wat he man singen kann...“. Ok, wenn ’t neet mehr so recht van d’ Tied her stimmde, wullen se doch noch dat Leed mit inbauen, dat Mama so geern hörde:“Vor vierhundertfünfzig Jahren, am schönen Martinitag, ist Martin Luther geboren, wovon ich singen mag...“ , umdat man daarna, wenn hör Büdels riekelk bedocht worden wassen mit Söötkraam, so mooi Dank seggen kunn mit de tweed Strooph: „Wir danken für die Gaben, mit denen ihr uns erfreut. Die wir empfangen haben, durch Eure Gütigkeit...“ . Bi so vööl Leder muss ja wat roverkomen ... neet blot Pepernöten, Appels un Moppen, nee, ok Zuckerlaa, Slickerstangen un Bontjes. Viellicht würren de Lü ja ok tweemaal in d’ Büsse griepen.
Hör neei Kipp-Kapp-Kögels hungen al siet ehrgüstern an Moders Kleerschapp, daarmit daar kieneen ankomen kunn. Ut dicke Pappe harren se Boomkes, Keersen, Steerns un Blömen sneden un in de Gaten Buntpapier rinkleevt. Moi sücht dat dann savends ut, wenn daar de Keersen in uplüchten un se van een Huus na ´t anner keiern. Allerwegens sücht man dann de Lüchtjes flackern un ut all Hoken un Höörns klingen helle Kinnerstimmen.
Fraggt man de lüttje Singers daarna, waarum se an disse Avend so blied van Döör to Döör trecken, könen se wall seggen, dat doch Sünnermarten is un dann all Kinner de Sünnermartenleder singen, man de Bedüden van de 10. November is hör eentlik neet klaar.
Sülvst de Groten sehn dat neet so eng mit disse Fierdag. De word eenfach fiert, umdat Martin Luther an disse Dag Gebuursdag hett. Un wenn de Kinner savends mit hör Kipp-Kapp-Kögels van Döör to Döör trecken, dann singen se ok in elke Leed van hum. Well kennt neet dat Sünnermarten-Leed, dat vandage noch nettakraat so geern sungen word as to Omas Kinnertied: „Zu Eisleben ward uns geboren ein Mann, lasst heut uns daran denken, was Guts er uns getan“? Martin Luther, de mit sien deep Gloov de Reformation bedreven hett, is de Held in disse Leder, un he is an d’ 10. November 1483 in Eisleben up de Welt komen.
Man so lang hett man in Oostfreesland de Gebuursdag van Martin Luther noch gaar neet fiert. De eerst, de overhoopt van disse Fier schreven hett, was de Chronist Wiarda, un dat was um dat Jahr 1784 in de Tiedschrift „Ostfriesische Mannigfaltigkeiten“.
Daar mutt man heel wied in de Tied torügggahn, um de Oorsprung van de eentlike Martinidag to finnen. Fiert hebben de Oostfresen al alltied leep geern, overhoopt dann, wenn de Jahrestied sük mit en anner ofwesseln dee. Besünners geern fieren much man dotieds in d’ Harvsttied, dann, wenn man sien Feldfrüchten un Deren in `t Huus harr, un dat up d’ Winter daalgung. Heel malle wassen se vör de Christianisierung in d’ Novembermaant mit hör Gott „Donar“ an d’ Gang, de sien Hand over de Buren, hör Ackers, Veeh un dat Land hull. Man kann verstahn, dat sük de oll Germanen so en Gott neet so eenfach van de Karkenlüü wegnehmen laten wullen. Dat hebben sük de Missionaren dotieds good achter de Ohren schreven un daarum kregen de Germanen för hör „Donar“ ok futt en staatske Ersatz, de se um de glieke Tied fieren kunnen. En Karkenmann, de heel na hör Smaak was, de „Heilige St. Martin“. Nee, dat was neet uns Martin Luther ut Eisleben, dat was de Bischof van Tours, de Gallien eenst christianiseert hett. Disse hillige Martin kunn dat good mit Donar upnehmen. He harr sien Mood as de Söhn van en roomske Tribun in jung Jahren faak in groot Slachten bewesen, un man see van hum, dat he naderhand as Karkenmann krank Minschen hulpen un Doden upwaakt hett. Na sien egen Dood wull hum daarum de Kark ok geern en egen Fierdag günnen un de was an d’ 11. November, de Dag, an de he in ’t Jahr 397 as Bischof van Tours un Apostel van Gallien begraven worden is. Dor harren wi nu uns Martinifier Nr. 1.
Martini was för uns Vörollen neet blot de Begünn van de Wintertied, nee, an disse Dag wurren smaals ok Tinsen un Pachten betahlt, Knechten un Maiden neei instellt, Schippen in hör Winterquarteer brocht, savends weer bi Lücht arbeidt, Deren slacht un mit Nabers, Fründen un Verwandtskupp en Deel daarvan bi nette Slachtfesten vertehrt. ...
Sankt Martin, up Platt „Sünnermarten“, harren de Oostfresen hoog in Reken, he was sogaar de „Schutzheilige“ van Freesland. In Emden harr he en egen Altaar un van ´t Kloster Sielmönken was he nettso de Schutzpatroon as van de Karken Remels un Bunne. Man so recht fiert wurr disse Dag nooit, tominnsten neet mit groot Tamtam.
Faaktied wurr Martini in laterde Jahren as de „oostfreeske Karneval“ betekent, do, as man anfung, sük to verkleden un mit Scherbellenskoppen un Kipp-Kapp-Kögels up d’ Straat to gahn. Vandage deit man dat in de Umgegend van Wittmund alltied noch – of al weer. Man um 1850 herum sungen de Lüü in Oostfreesland tomaal anner Martinileder as vörher. Nu wassen dat de Lutherleder, de Martinifier Nr. 2. De oll Fierdag kreeg en heel anner Sinn, Sankt Martin wurr eenfach vergeten.
Wenn vandage uns Kinner mit hör Kipp-Kapp-Kögels dör de Straten trecken un „Kipp, Kapp, Kögel, Sünner Martens Vögel, Sünner Martens Dickebuuk, steckt sien Kopp to ‘t Fenster ut ...“ singen, well denkt dann wall noch an Sankt Martin van Tours?